Deze competenties zijn nodig voor circulaire economie

Versnellen van de circulaire economie vraagt om andere werkwijze en gedrag van professionals

Bedrijven spelen een belangrijke rol in het aanjagen en realiseren van de circulaire economie (hierna CE). Vooral grotere bedrijven kunnen, als zij hun lineaire bedrijfsactiviteiten en processen omzetten in circulaire activiteiten en processen, een enorme versnelling naar een volledig circulaire economie realiseren. Onderzoek onder duurzaamheidsprofessionals laat echter zien dat de implementatie van CE in bedrijven nog achterloopt ten opzichte van andere duurzaamheidsthema’s, zoals de energietransitie en sociale verantwoordelijkheid. Dit is vooral omdat de implementatie van CE complexer is en impact heeft op alle bedrijfsprocessen en de keten. Om de transitie naar een circulaire economie te kunnen maken, moeten de werkprocessen binnen de gehele bedrijfsvoering veranderen. Werknemers bij verschillende afdelingen zullen circulaire kennis, tools, samenwerkingsvormen en werkprocessen moeten kunnen toepassen.

Kortom: de CE-transitie vraagt om een andere werkwijze en daarmee andere vaardigheden en competenties.

Welke vaardigheden en competenties heeft de transitie naar een circulaire economie nodig?

Om deze transitie naar voldoende CE-kennis en vaardigheden te ondersteunen heeft Stichting Sustainability University, in samenwerking met onder meer competentiedeskundige GITP/PiCompany en met ondersteuning van de Goldschmeding Foundation, een studie uitgevoerd naar de implementatie van CE in Nederlandse bedrijven. Er is daarbij gekeken naar de kennis, vaardigheden en gedrag van de professionals die deze implementatie begeleiden binnen bedrijven. Welke competenties hebben zij nodig om succesvol te kunnen zijn in het versnellen van de circulaire economie?

Denken en werken in termen van competenties is de afgelopen vijftien jaar in veel organisaties wijdverbreid geraakt. Mensen leveren alleen een goed resultaat als ze zowel voldoende inspanning leveren als beschikken over de juiste competenties voor de specifieke rol. Wanneer competenties, als een verzameling van gedrag, leiden tot een gewenst resultaat, dan is het voor het succes van elke functie essentieel om de gewenste competenties te onderscheiden. Het specifieke competentieprofiel is dan een belangrijk aangrijpingspunt voor selectie en ontwikkeling van iedere (potentiële) circulaire economie professional.

De acht competenties van een duurzaamheidsprofessional

Eghe Osagie, teacher HRM & Assistant lector aan de HAN University of Applied Sciences in Nijmegen, doet al een aantal jaren onderzoek naar de competenties van mvo-managers (duurzaamheidsprofessionals). Uit haar wetenschappelijk onderzoek zijn acht competenties van mvo-managers naar voren gekomen (figuur 5).

De competenties zijn verdeeld in vier soorten: cognitief, functioneel, sociaal en meta-georiënteerd. In de studie naar deze competenties is tot nu toe geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende inhoudelijke duurzaamheidsthema’s waar de duurzaamheidsprofessional zich op richt. Daar is echter wel behoefte aan. Uit het onderzoek blijkt dat voor de circulaire economie een specifieke set van competenties nodig is om effectief te zijn.

Van talent naar competent naar resultaat naar impact

Hoe goed iemand de benodigde competenties kan leren beheersen en doelgericht inzetten, hangt af van zijn talenten, waaronder intelligentie, persoonlijkheid en drijfveren. Dat mensen verschillen in hun talenten heeft gevolgen voor de ontwikkelbaarheid van competenties. Iemands talenten liggen grotendeels vast, want niet iedereen kan alles even gemakkelijk leren of doen. In het bijzonder je persoonlijkheid en je intelligentie stellen grenzen aan het gemak waarmee je je sommige competenties eigen kunt maken. Anderzijds bieden ze ook juist mogelijkheden om andere competenties sterk in te zetten11. Oftewel: impact wordt bepaald door resultaat, dat wordt bepaald door gedrag, en gedrag wordt bepaald door talent. In onderstaand ijsbergmodel van de Amerikaanse psycholoog David McClelland is dit in kaart gebracht.

Boven de waterspiegel bevindt zich zichtbaar gedrag, oftewel competenties. De aspecten onder de waterspiegel zijn niet direct zichtbaar maar hebben wel invloed op het gedrag. Kort gezegd bepaalt talent gedrag en ook de ontwikkelbaarheid van gedrag. Talent omvat de cognitieve mogelijkheden, drijfveren en persoonlijke eigenschappen van iemand. Daarnaast is de component kennis en vaardigheden een integraal onderdeel van een competentieprofiel om tot de gewenste resultaten te komen, zoals bijvoorbeeld kennis over wat een circulaire economie is. In dit onderzoek is specifiek gekeken naar het nog nauwelijks onderzochte gedrag, persoonlijkheid en drijfveren van de succesvolle CE-professional. Tevens is er een beeld gevormd over de ontwikkelbaarheid van de competenties.

Competentieprofiel van de circulaire economie professional

Uit de analyse van de informatie van de vragenlijsten, vraaggesprekken en onderlinge werksessies tussen duurzaamheids- en CE-professionals komt een consistent beeld van de onderscheidende competenties naar voren. Het gaat in het onderzoek om een groep succesvolle CE-professionals, die ervaring hebben met CE en in organisaties vaak een pioniersfunctie hebben. Dit vraagt in algemene zin om een voortrekkersrol, iemand die deuren kan openen, kansen kan creëren, eerste projecten weet op te zetten en tot resultaat weet te komen. Vanuit het onderzoek is te zien dat het gedrag (de competenties) sterk gericht is op realisatiekracht in combinatie met beïnvloeden en inspireren van stakeholders. Nieuwe kansen signaleren, creëren en benutten om toch mogelijk te maken wat tot dan toe niet mogelijk was.

Er is duidelijk te zien dat systeemdenken en vooruitdenken als onmisbaar en meest onderscheidend naar voren komen. De competenties interpersoonlijke vaardigheden en management en ondernemerschap worden daarna het meest ingezet. Uit het onderzoek kan men ook halen dat deze competenties met elkaar verbonden zijn en in het handelen niet los van elkaar te zien zijn om succesvol te kunnen zijn. Het is een continu schakelen tussen lange termijn denken, kansen zien en creëren en hierin pragmatisch en realistisch zijn. Niet alleen zakelijk belang nastreven, maar ook gevoel hebben hoe je mensen hierin meeneemt.