Waarom in iedere manager een psychopaat schuilt

Natuurlijk, waar gehakt wordt vallen spaanders. Dat medewerkers vertrekken omdat ze geen goede band met hun leidinggevende hebben kan altijd voorkomen. Persoonlijkheden kunnen botsen. Een verschil van inzicht is altijd mogelijk. En als er dan een andere leuke baan langskomt, ben je weg. Simpel. Echter, veel vaker vertrekken medewerkers omdat ze door het gedrag van hun manager geen andere uitweg zien.

Psychopaten en machtswellustelingen

Toch blijft het een schokkende constatering dat de helft van de medewerkers vertrekt vanwege zijn of haar manager. En laten we er niet omheen draaien, veel managers zijn tot op zekere hoogte gewoonweg psychopaten, bedriegers en machtswellustelingen.

Dat komt doordat, om succesvol te zijn, je bepaalde persoonlijkheidstrekken of eigenschappen nodig hebt. Echter, als die eigenschappen de overhand krijgen is sprake van een ontspoorde manager.

De dark triad

In de psychologie spreekt men over de dark triad. De dark triad staat voor drie negatieve persoonlijkheidstrekken:

• Narcisme: een vorm van gedrag dat wordt gekenmerkt door een obsessie met de eigen persoonlijkheid, egoïsme, dominantie, ambitie en gebrek aan inlevingsvermogen.
• Psychopathie: de gewetensfunctie is achtergebleven in ontwikkeling. Psychopaten zijn niet tot nauwelijks in staat om empathie en berouw te voelen, zijn impulsief en ze reageren vaak antisociaal.
• Machiavellisme: Binnen de psychologie wordt ermee bedoeld dat men een sluwe, gewetenloze aanleg heeft. Mensen met machiavelliaanse trekken manipuleren, zijn calculerend en gericht op eigenbelang.

Veel managers vertonen dit gedrag slechts gedeeltelijk en zijn dus over het algemeen niet daadwerkelijk psychopaat. Het gedrag is subklinisch (van te geringe omvang om klinisch vastgesteld te kunnen worden).

Noodzakelijk voor succes

Tot op zekere hoogte is dergelijk gedrag noodzakelijk om succesvol te zijn. Rechtlijnig een koers volgen is effectief. Anderen beïnvloeden om resultaten te behalen of mee te krijgen is an sich niet slecht. Een impopulaire beslissing nemen is soms noodzakelijk. Een manager, ieder mens, moet dus soms een beetje psychopathisch of narcistisch zijn. Niets mis mee.

Managers of leiders die in dit gedrag doorslaan, zijn natuurlijk wel een probleem. Er zijn talloze voorbeelden van bestuurders die er een puinhoop van maakten. Denk bijvoorbeeld aan Cees van der Hoeven, die Ahold aan de rand van de afgrond bracht. Of Erik Staal, de ex-topman van woningcorporatie Vestia.

Fout gedrag voorkomen

Als organisatie en als HR moet je alert zijn op dit soort gedrag. Het liefst voorkom je dat dit gedrag voorkomt in de organisatie. Dat begint al met ‘selectie aan de poort’. Er zijn goede instrumenten, zoals persoonlijkheidsvragenlijsten, beschikbaar om narcisme, Machiavellisme en psychopathie te meten.

Binnen de organisatie moet je alert blijven op dergelijk gedrag en het bespreekbaar maken. Dat is natuurlijk niet altijd even makkelijk. De ‘baas’ tegenspreken is niet vanzelfsprekend. Zorg ervoor dat er voldoende checks en balances zijn ingebouwd in de organisatie. Bijvoorbeeld een sterke Raad van Commissarissen of Raad van Toezicht die de bestuurder(s) kritisch volgt en ingrijpt waar nodig (al is ook dat niet altijd makkelijk). Een managementteam waarin personen op hun gedrag worden aangesproken. Een 360 graden feedback-methodiek (met anonieme feedbackgevers), waardoor ‘fout gedrag’ geïdentificeerd kan worden.

De organisatie kan zodanig ingericht worden dat giftig gedrag niet de kans krijgt om de boventoon te voeren. Want die dark side van de mens ligt altijd op de loer!