Toezien op een charismatisch bestuurder

Toezien op een charismatisch bestuurder

De afgelopen verkiezingen en vooral in het verlengde daarvan alle commotie rond de minister president, deed mij denken aan een artikel dat ik samen met Frederic Damen heb geschreven over Charismatisch Leiderschap (Echt Leiderschap; Linderman, Wanrooy, ea. 2009). Onze minister president, zo dacht ik, bezit wel een vorm van charisma. Zou ons eigen artikel nog wat extra licht op zijn precaire zaak kunnen laten schijnen? Zeker, maar er is al genoeg over hem geschreven, dus ik laat de conclusies aan anderen, maar de lezer kan zichzelf op basis van dit artikel een oordeel vormen.

Mijn gedachte was: stel je bent toezichthouder bij een organisatie waar de bestuurder een sterk charisma heeft en af en toe zaken vergeet. Deze vergeetachtigheid, is laten we het voorzichtig uitdrukken, niet in zijn nadeel. Eigenlijk lijkt het erg veel op manipuleren, maar hij komt er steeds mee weg. Tegelijkertijd is deze bestuurder een man met veel kwaliteiten en aanzien zowel intern als extern.

Hoe moet je daar mee omgaan?

Fraaie kenmerken

Allereerst onze typering van de charismatisch leider:

“De ideale charismatische leider vertelt met retorisch talent op geïnspireerde wijze herhaaldelijk zijn grensverleggende droom en visie op de toekomst. De toekomst is anders dan het heden. Bij voorkeur laat hij zijn toekomstvisie ook vastleggen in boeken, biografieën of films. De charismatische leider bezit levenswijsheid en ervaring waaruit hij kan putten. Hij koppelt zijn levenswijsheid aan gedurfd en soms persoonlijk, niet voor de hand liggend gedrag. Enige afstand tot deze leider is er vaak ook, een beetje mystiek vergroot het charisma. Zijn risicovol gedrag roept verwondering op, maar ook respect en een zeker verlangen om ook zo te zijn. Wat de leider zegt raakt de verborgen wensen en dromen van de volgers; de charismatische leider heeft een goed ontwikkelde antenne voor het Volksempfinden. Hij neemt persoonlijk risico en durft onconventionele maatregelen te treffen”.

Wie van u de Netflixserie ‘New Amsterdam’ kijkt weet dat de hoofdpersoon dr. Goodwin in hoge mate aan deze kenmerken voldoet. Hij verandert het ziekenhuis in rap tempo en raakt de harten van en activeert al het personeel met zijn credo “waar kan ik mee helpen”. Hij neemt allerhande besluiten, regelmatig met (veel) persoonlijk risico. Zijn toezichthouders krijgen er grijze haren van, maar gaan mee in zijn visie.

Wie wil zo iemand in de weg staan?

Macht en narigheid rond charisma

Charisma is ook vaak beschreven rond leiders met een negatief doel. Adolf Hitler is misschien wel de meest beruchte. Het hebben van charisma lijkt fijn en mooi, maar degene die het toebedeeld krijgt moet wel de persoonlijkheid hebben om gedrag te laten zien dat charisma oproept. Met name de eigenschap durf is erg belangrijk, naast de wil om er toe te doen. Dat betekent echter bij de succesvolle charismatische leider ook altijd dat er macht bij komt kijken. De charismatische leider krijgt o.a. op basis van durf en wil om te beïnvloeden, macht. Voor het bereiken van visie, van zijn toekomstdroom is dat zelfs essentieel. In ons artikel wordt nog een groot aantal andere kenmerken genoemd.

Echter juist omdat charisma er toe bijdraagt dat de omgeving zich gaat voegen naar deze leider kan er spanning ontstaan op het tegenspel wat deze charismatisch leider nog krijgt. Het ingewikkelde is ook nog eens dat de charismatisch leider vaak zelf in de veronderstelling leeft dat zijn omgeving het echt met hem eens is (wat vaak ook zo is) maar de mensen die buiten zijn directe invloedssfeer zijn, kunnen veel meer kritiek hebben.

Heel concreet: een charismatisch leider kan met zoveel power, enthousiasme zijn visie en verwachtingen vertellen, dat de ander in het hier en nu gewoon meegenomen wordt in het verhaal. Pas achteraf gaat men weer zelf nadenken en constateren: ‘verdorie waar heb ik me nu in laten praten’. Maar deze leider dacht oprecht dat zijn omgeving het met hem eens is. Hij is te goeder trouw en terecht zeer teleurgesteld als blijkt dat de omgeving toch anders denkt. De eigenschappen durf, onafhankelijkheid, beïnvloedend vermogen kunnen, als ze doorschieten, ineens worden ervaren als onverantwoord, manipulatief, grensoverschrijdend, leugenachtig, autoritair, intimiderend, etc. En dan zijn de rapen gaar!

Charisma behoeft stevig tegenspel

Charisma is een kracht, maar ook een kracht die beteugeld moet worden door een stevig tegenspel en duidelijke regelgeving. Het bijzondere is dat in de Nederlandse politiek een minister president tot in de eeuwigheid dat vak kan blijven uitoefenen, zolang hij maar veel stemmen weet te winnen. Organisaties hebben met governance codes niet voor niks termijnen gesteld aan de tijd die je in rollen met macht mag hebben.

Maar zo gesteld lijkt een charismatisch leider eerder ongewenst. Nee zij zijn zeer geschikt als verandering echt nodig is. Dan zijn dit type leiders noodzakelijk. Ook zijn ze erg gewild in crisis. Maar in alle andere situaties is een teveel aan charisma al snel contraproductief.

Tot slot enkele aanbevelingen als u een bestuurder hebt met een stevig charisma:

• Toets zijn visie aan de werkelijke behoefte van de organisatie.
• Zorg voor onafhankelijke feedback
• Zorg er voor dat deze feedback veilig kan worden gegeven.
• Toets de kracht van de voorzitter van de RvT/RvC.
• Bespreek de keerzijden van het charismatische gedrag heel concreet. Wees heel duidelijk.
• Durf tijdig afscheid te nemen
• Toets de stevigheid van het management.
• Toets het zelfinzicht van de bestuurder. Kent hij zijn eigen kracht?
• Durf in selectietrajecten ook het privé leven van deze bestuurder te leren kennen. Het zal niet voor het eerst zijn dat een charismatisch bestuurder een turbulent privé leven heeft.